- Αθήνα, Πατάκης, 2018, σελ. xxxii+640
Ένας ογκώδης τόμος, που περιλαμβάνει 35 επιστημονικές μελέτες γνωστών Ελλήνων αλλά και ξένων επιστημόνων, εκδόθηκε πριν από λίγες ημέρες προς τιμήν του Λαρισαίου καθηγητή γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Θανάση Νάκα, επί τη ευκαιρία της συνταξιοδοτήσεώς του.
Η ευρεία θεματική του συλλογικού τόμου, που του αφιερώνεται, ανταποκρίνεται στα πλατιά πνευματικά και επιστημονικά, φιλολογικά και γλωσσολογικά, ενδιαφέροντα του καθηγητή Θανάση Νάκα Όλες οι μελέτες των πανεπιστημιακών δασκάλων και ερευνητών είναι πρωτότυπες και παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον. Θα μπορούσε κανείς να τις ομαδοποιήσει σε έξι θεματικές περιοχές (ξεχωριστές, αλλά και με σημεία επικοινωνίας μεταξύ τους):
Στην 1η ομάδα, διερευνώνται ζητήματα Κειμενογλωσσολογίας και Κριτικής Ανάλυσης του Λόγου: οι Αργύρης Αρχάκης, Άννα Φτερνιάτη και Ανθίππη Δούκα αναλύουν κριτικά την ειδησεογραφική αξιολόγηση (το γεγονός, δηλαδή, ότι ο δημοσιογράφος δεν αναπαράγει απλώς την είδηση, αλλά την αξιολογεί, σύμφωνα με την προσωπική του ιδεολογία)· η Μαρία Καμηλάκη και ο Γιώργος Μαρκόπουλος εξετάζουν το πώς οι γνωστοί πολιτικοί αρχηγοί, ο καθένας με βάση τις κομματικές του πεποιθήσεις, διερμηνεύουν τις διάφορες πολιτικές ταυτότητες ‘δεξιός’ / ‘αριστερός’ ή ‘συντηρητικός’/ ‘προοδευτικός’· τον Περικλή Πολίτη απασχολεί το πώς παρουσιάζονται δημοσιογραφικά από την τηλεόραση τα εγκλήματα πάθους (χαρακτηριστικός, εν προκειμένω, ο τίτλος του μελετήματος: «Τη σκότωσα, γιατί την αγαπούσα»)· ο Κώστας Ντίνας, η Αναστασία Στάμου, η Ελένη Γρίβα και η Κατερίνα Μαρωνίτη εξετάζουν το πώς μπορούν τα παιδιά να ‘διαβάζουν’ κριτικά τον λόγο της μαζικής κουλτούρας· η Τριανταφυλλιά Σαραφίδου επιχειρεί μιαν εμπεριστατωμένη κριτική ανάλυση του κειμένου της Θείας Λειτουργίας του Ιωάννου Χρυσοστόμου, ενώ η Αναστασία Χριστοφίδου προτείνει ένα συνολικό κειμενογλωσσολογικό σχήμα που προσφέρεται για τη λύση του δυσεπίλυτου προβλήματος της διάκρισης των κειμενικών ειδών μεταξύ τους.
Αναφορά σε θέματα λογοτεχνίας και σε συγκεκριμένους λογοτέχνες γίνεται με τις μελέτες της 2ης ομάδας: η Χρυσή Καρατσινίδου σχολιάζει τη σωστή αντίληψη του Μπαχτίν για τη, συγχρονική αλλά και διαχρονική, διαλογικότητα και διακειμενικότητα της λογοτεχνίας, αποτέλεσμα της πολυσημίας και πολυφωνίας της ίδιας της γλώσσας· ο Κωνσταντίνος Μαλαφάντης ασχολείται εξαντλητικά με την εισδοχή στη νεοελληνική λογοτεχνική παράδοση του λεγόμενου «παιδαγωγικού μυθιστορήματος» (με μνεία και όλων των συγγραφέων που το καλλιέργησαν, εκτός και εντός Ελλάδας)· ο Γεώργιος Μπαμπινιώτης επιχειρεί μια πρωτότυπη και ενδιαφέρουσα προσέγγιση του έργου του Κώστα Μόντη, εστιάζοντας στην αποφθεγματικότητα του στίχου, αφενός, και στον νεολογικό αλλά και μεταγλωσσικό χαρακτήρα του ποιητικού του ιδιώματος· ο Θεοδόσης Πυλαρινός εκδίδει για πρώτη φορά δύο ενδιαφέρουσες ποιητικές συνθέσεις του Γεωργίου Μαρτινέλη, ποιητή σύγχρονου του Σολωμού και των άλλων γνωστών Επτανήσιων ποιητών· η Μαρίνα Ροδοσθένους εστιάζει στην πρωτότυπα υβριδική σύνθεση του Θανάση Βαλτινού με τον τίτλο “Ανάπλους”, μια μείξη του είδους της δημοσιογραφικής συνέντευξης με τον ίδιο τον συγγραφέα και της μυθοπλασίας.
Αναφορά σε θέματα γενικά γλώσσας, γλωσσικής χρήσης και συμπεριφοράς γίνεται με τις μελέτες που θα μπορούσε να κατατάξει κανείς σε μια 3η ομάδα: ο Μιχάλης Μερακλής, με πολύ συγκεκριμένα παραδείγματα, αποδεικνύει ότι η κακοποίηση της Νεοελληνικής Γλώσσας στα ΜΜΕ γίνεται με όρους που προσβάλλουν στοιχειωδώς την έννοια της Αισθητικής· ο Σωκράτης Σκαρτσής, πρώτα ποιητής και έπειτα πανεπιστημιακός δάσκαλος, υπογραμμίζει το γεγονός ότι η δημιουργία και η αναπαραγωγή της ποίησης οφείλεται στην εικονιστική πλευρά της γλώσσας· η Μαρία Γκασούκα, αναφέρεται σε συγκεκριμένες προτάσεις υπέρβασης των έμφυλων διακρίσεων σε βάρος των γυναικών και ειδικότερα του λεγόμενου γλωσσικού σεξισμού· ο Peter Mackridge ασχολείται με τα αδιέξοδα που δημιουργούνταν στην απόδοση και την προφορά λέξεων που εισέρχονταν στα φαναριώτικα ελληνικά του 18ου αι. ως δάνεια από τα ρουμανικά, κυρίως, αλλά και από τα ιταλικά, τα γαλλικά και τα γερμανικά.
Συναφούς θεματικής είναι οι μελέτες της επόμενης, 4ης ομάδας, όπου δίνονται Γλωσσολογικές περιγραφές ειδικών φαινομένων της σύγχρονης Νέας Ελληνικής: ο Θεόδωρος Νημάς συνέταξε ευρύ κατάλογο τουρκικών λέξεων που διασώζονται στον προφορικό λόγο των κατοίκων της περιοχής Χασίων Τρικάλων (και, στην πλειοψηφία τους, διαφέρουν από όσες διασώζει η Κοινή Νεοελληνική)· η Αγγελική Ράλλη εξετάζει την προέλευση και τη λειτουργία αφενός του διαλεκτικού, επαναληπτικής σημασίας προθήματος: ματα- (δεν ματαπέρασε, δεν τουν ματαείδα) και αφετέρου του γνωστού επιθήματος: –όπουλο (αετόπουλο, προσφυγόπουλο: υποκοριστικά, αντίστοιχα, των αετός και πρόσφυγας)·
ο Γιώργος Κοτζόγλου εξετάζει τη μορφοσυντακτική συμπεριφορά του παρατακτικού συνδέσμου και σε προτάσεις του τύπου: ο Νίκος άρχισε και έτρεχε ή τον άκουσα και ξεκλείδωνε την πόρτα (που ισοδυναμούν, αντίστοιχα, με: ο Νίκος άρχισε να τρέχει και τον άκουσα που ξεκλείδωνε την πόρτα) που θα πει ότι το και εδώ είναι ένας υποτακτικός σύνδεσμος σαν το ότι και το να· η Γεωργία Κατσούδα αποκαθιστά τη λανθασμένη ετυμολόγηση συγκεκριμένων σχηματισμών που προτάθηκαν ως λεξικοί συμφυρμοί, ενώ στην κοινή εργασία τους με τον τιμώμενο παρέχεται νέο (άφθονο και ενδιαφέρον) υλικό συμφυρμικών προϊόντων, από ποικίλες έντυπες πηγές και το διαδίκτυο (λ.χ. ασφαληστρικό [το σχετικό νομοσχέδιο, αφού καταληστεύει τους ασφαλισμένους], ενφιαλτης [που θ’ αρχίσουμε να ζούμε σε λίγο, όταν θα καταφθάνουν τα ραβασάκια της Εφορίας!], αλλά και: Αμφιποληλογία [αφού έφτασαν τις 14 οι υποθέσεις για την ταυτότητα του νεκρού!], δίπλα στα Grexit, Brexit, Brimain κ.τ.ό. Αν και πρόκειται για ευκαιριακούς λεξιλογικούς σχηματισμούς, το συναφές με το ίδιο θέμα μελέτημα της Νικολέττας Τσιτσανούδη εξηγεί για ποιους λόγους ένα έγκυρο λεξικό, σαν το Λεξικό της Οξφόρδης, θεωρεί αναγκαίο να τους υιοθετήσει, μεταξύ άλλων και τους πρόσφατους συμφυρμούς που προκάλεσε η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ και η νέα οικονομική πολιτική που εγκανίασε, τα λεγόμενα trumponomics.
Επιμέρους φαινόμενα της Νέας Ελληνικής, παράλληλα με τη διδακτική τους διάσταση, διερευνούν οι μελέτες μιας 5ης ομάδας: η Σταματία Κουτσουλέλου προτείνει έναν κατάλογο μετακειμενικών δεικτών με σαφή συμβολή στη διαπροσωπική και κειμενική λειτουργία του λόγου, παράλληλα με ενδεικτικές ασκήσεις, ώστε οι μαθητές να είναι σε θέση να παράγουν συνεκτικότερα κείμενα· η Ευγενία Μαγουλά και η Αφροδίτη Καποθανάση διερευνούν το πώς αντιλαμβάνονται οι προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές το συχνό φαινόμενο της ομοηχίας μεταξύ των λέξεων, λ.χ. φοιτώ (στο Πανεπιστήμιο) και (όλοι με λένε) φυτό, με τρόπο που τα πορίσματα της έρευνας να μπορούν να αξιοποιηθούν διδακτικά και στις δύο πρώτες βαθμίδες της εκπαίδευσης·
η Ελένη Γρίβα και ο Κώστας Ντίνας προτείνουν έναν αριθμό μοντέλων με τη διδασκαλία των οποίων στο πλαίσιο του γλωσσικού μαθήματος οι μαθητές αναπτύσσουν δεξιότητες και στρατηγικές κατανόησης αλλά και παραγωγής γραπτών κειμένων·
ο Δημήτρης Κουτσογιάννης και η Ιωάννα Χατζηκυριακού μελετούν και αξιοποιούν τις διαφορετικές διδακτικές πρακτικές τριών εκπαιδευτικών της Α/βάθμιας εκπαίδευσης, προκειμένου να αναδείξουν την κινητικότητα που παρατηρείται στον χώρο της εκπαιδευτικής γλωσσολογίας, αφενός, και, αφετέρου, στο ευρύτερο πλαίσιο της νέας παγκοσμιοποιημένης πραγματικότητας· από την Πηνελόπη Καμπάκη-Βουγιουκλή προτείνεται, κατά τη διεξαγωγή εμπειρικών μελετών μέσω ερωτηματολογίων, η χρήση της ‘ράβδου Vougiouklis & Vougiouklis’, για καλύτερη αποσαφήνιση λεπτών διαφορών μεταξύ των διαβαθμίσεων σε σύγκριση λ.χ. με τα αποτελέσματα που δίνουν οι γνωστές ‘κλίμακες Likert’.
Τέλος, ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει η ομάδα μελετών όπου εξετάζονται ζητήματα ρητορικής και σχηματικού λόγου: η Γραμματική Κάρλα αναπτύσσει το πρωτότυπο θέμα τού πώς δύο διαφορετικοί ρήτορες, ένας της όψιμης αρχαιότητας (ο Λιβάνιος) και ένας Βυζαντινός (ο Ευστάθιος), σκηνοθετούν οι ίδιοι τον εαυτό τους μέσα στον ρητορικό τους λόγο, φυσικά με διαφορετική στόχευση ο καθένας· η Σωτηρία Τριαντάρη εξετάζει το ποια πρέπει να είναι, κατά τον Αριστοτέλη, η ηθική του ρήτορα, και μάλιστα στην επικοινωνιακή της διάσταση·
ο Μανώλης Στεργιούλης μελετά τον τρόπο με τον οποίο οι ιδέες του Περικλή, όπως αποτυπώνονται στον Επιτάφιο, επηρέασαν τον ψυχικό κόσμο του Ισοκράτη και καθόρισαν σε σημαντικό βαθμό τις πολιτικές απόψεις και τον ιδεολογικό του προσανατολισμό
· η Γιούλη Χρονοπούλου, μελετώντας τον Ιππόλυτο του Ευριπίδη, οδηγείται στο ενδιαφέρον συμπέρασμα ότι, αφού τη μοίρα των τραγικών ηρώων την ορίζουν οι θεοί, είναι καταδικασμένη σε αποτυχία και η όποια ρητορική επιχειρηματολογία ή πειθώ αναπτύσσεται μεταξύ τους· το πώς, τώρα, η επιχειρηματολογία στην ελληνική διαχρονία της και η θεωρία της Ρητορικής ενσωματώνονται στη σύγχρονη εκπαιδευτική πράξη είναι το αντικείμενο της μελέτης της Μαρίας Παπαδοπούλου και της Ευγενίας Παγκουρέλια.
Σε ό,τι αφορά, ειδικότερα, τον σχηματικό λόγο, ο Ιωάννης Γαλαντόμος επιχειρεί μια θεώρηση του σχήματος της μεταφοράς, ή, καλύτερα, του μεταφορικού τρόπου έκφρασης στο πλαίσιο της Γνωστικής Γλωσσολογίας·
ο Σταμάτης Μπουσές κάνει μιαν ενδιαφέρουσα συγκεντρωτική αναφορά στα σχήματα ή στους φιλοσοφικούς συλλογισμούς των αρχαίων που χαρακτηρίζονται συλλήβδην ως ‘παράδοξα’· ο Χαράλαμπος Στεργιούλης μελετά την πραγμάτωση τριών σχημάτων ‘μετάθεσης’ των συντακτικών όρων μεταξύ τους (του υπερβατού, του χιαστού και της αναστροφής) στον εγκωμιαστικό λόγο που αφιέρωσε ο Νικήτας Δαβίδ Παφλαγών στον Ιωάννη Χρυσόστομο, όπου και τα τρία σχήματα συμβάλλουν στη δημιουργία ρυθμού και συμμετρίας στην έκφραση του ρήτορα· ο Γεώργιος Τσουκνίδας, εντοπίζει, εκτός από τα σχήματα μετάθεσης, και πλήθος σχημάτων μορφολεξικής επανάληψης (επαναφορές, πολύπτωτα, ετυμολογικά σχήματα) στην εκκλησιαστική υμνογραφία, αλλά και στα Διονυσιακά του Νόννου.
–Και οι δύο τελευταίοι μελετητές αναγνωρίζουν την οφειλή τους στις συστηματικές και εξαντλητικές εργασίες του τιμώμενου πάνω σε αυτά τα σχήματα, οι οποίες άνοιξαν καινούργιους δρόμους.
Στην αρχή του Τόμου καταχωρίζονται Πρόλογος του επιμελητή της έκδοσης καθηγητή Κώστα Ντίνα (σελ. VII-X) και Βιογραφικό Σημείωμα – Εργογραφία του Τιμώμενου καθηγητή Θανάση Νάκα (σελ. XI-XXXII).
Ο τόμος διατίθεται από τις εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα.
Τρίκαλα, 6 Ιουνίου 2018
ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΧΑΙΛΟΓΙΚΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ
Βασ. Όλγας 4 - 42 131 Τρίκαλα
Τηλ. - Φαξ 24310 - 71679
Πηγή
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου